Jusuf Gervalla

Më 01 tetor 1995 u mbushën pikërisht 50 vite nga lindja e Jusuf Gërvallës në Dubovik të Deçanit, vrarë mizorisht më 17 janar 1982 në Untergrupenbah të Gjermanisë. Nuk ka shqiptar në Kosovë që s'di se kush është Jusuf Gërvalla. Po them "është" meqenëse jam i bindur se nuk jetoi më kot dhe as nuk ra fli më kot, shembulli i tij mbeti i gjallë në gjithë ata intelektualë, shkrimtarë dhe qytetarë që nuk po e marrin rrugën e botës por rrinë e qëndrojnë ...

Jeta e Jusuf Gërvallës ka qenë e vështirë, vdekja e tij ka qenë tragjike. Për këtë është thënë e shkruar shumë dhe do të thuhet e do të shkruhet shumë. Por, edhe shkrimtari J. Gërvalla pësoi vështirësira të mëdha. Për poetin, prozatorin dhe dramaturgun Gërvalla është thënë e shkruar relativisht pak. Vepra e tij letrare nuk është tepër e njohur, me gjithë botimin shembëllor që ia bëri J. Gërvallës më 1992 Sabri Hamiti (Jusuf Gërvalla: Vepra letrare. "Ora", Prishtinë, 1992). Opinioni e respekton dhe adhuron dëshmorin e kombit, simbolin e luftës për liri, shembullin e kurajës prej qytetari dhe intelektuali, ndërsa duket se e harron shkrimtarin e rëndësishëm që ishte dhe mbetet. Roli i tij prej simboli të qëndresës e hijesuaka faktin se ishte poet i dorës së parë. Fat ky i zi që duket se e ndan me shokun e idealit, Adem Demaçi (megjithëse i shpëtoi fatit të atij të fundit të cilin ca çapkënë qurranë e quajnë "shkrimtar të dështuar" ose çaprashisin çilimillëqe për "gabimet" e tij).

Në letërsi, ai nuk i takonte qarkut të "lapidaristëve" të poezisë fjalëpakë që e shoshiste të tashmen me shkrimin simbolplotë alegorik në petkun e arkaikes mbikohore e në frymën e visarit të traditave të lashta gojore.

Zëri i tij poetik ishte zë më vete, mjaft origjinal, personal dhe individual. Poezia e tij na flet drejtpërsëdrejti, ngrohtë, zbutë, thellësisht njerëzor e me një sensibilitet të stërholluar. Në dy përmbledhjet e tij të para - "Fluturojnë e bien" (1975) dhe "Kanjushë e verdhë" (1978) - poezia e tij merrej kryesisht me vatrën e poetit tek janë mjaft kuptimplotë titujt e cikleve "Shtëpia në kornizë" dhe "Skena nga jeta e fshatit". Poezia e tij e përmallshme e këndon dashurinë, e kujton dhimbshëm (dhe pa idilë ruraliste) vendlindjen dhe na e rrëfen porosinë e saj qendrore, kërkimin e poetit për "pak frymë njeriu e pak dritë qiriri". Me kohë, duke u bërë gjithnjë e më shumë refleksiv poeti kaloi gjithnjë e më shumë te një qark më i gjerë tematik dhe te të folurit poetik me bukuri e begati të rrallë metaforike e figurative. Kështu, poezia e tij e përmallshme e vendlindjes gjithnjë e më shumë bëhet edhe universale. Në vëllimin e tretë poetik, "Shenjat e shenjta" (1979), kemi të bëjmë dhe me fjalë e elemente si "hije", "pluhur", "frikë", "terr", "ftohtë", "varr". Shkallëzohen vetmia dhe shqetësimet e poetit që flet shpesh edhe për fundin dhe vdekjen. Me një thellësi që nuk hetohet në lexim të cekët, na qet tabllo tejet të qëlluara të groteskës që e quajmë "jeta". Thelbi kryekëput human i vargjeve, ligjërimi lirik dhe substancial i poetit të mallit, të dashurisë, të dhembjes, të vetmisë e të vdekjes e bëjnë Jusuf Gërvallën një zë të patjetërsueshëm të poezisë së re shqipe.

Skena nga jeta e fshatit

dritarja e avulluar semaveri i çajit edhe vjeshtë
i tillë i lirë rrethuar me sendet që vjetërohen
përmbi rafte ftonj një plakë si pikturë
a nuk qenka vallë krejt zjarri një trillim
bien gjethet e në kopsht femra kotet në luhajë
me goditje të rënda imagjinate me një botë prej letre
tek gjej ngushëllim mes sendesh që s'janë më
atje diku në botën time atje diku larg
eja përsëri netve të vona si hije që sajon
pak frymë njeriu e pak dritë qiriri.

Nga memoaret e një shëtitësi

kur u ktheva nën pullazin tim mbuluar me kashtë
nën qepallat e lodhjes e të kohës botën
e në botë s'kish tjetër pos shkëlqim ari e qelqi
mbi rrashta e penda të larta zogj alumini
kish edhe uri edhe poetë edhe ujëvare në botë
kish njerëz prej druri e kafshë të buta kudo
kish edhe hieroglife dy fjalë dhe gjurmë që s'fshihen
kish lumenj të egër e fosile të lashta

Pluhur e ngjyrë

Sytë e tu qiell çerdhe e lumë i pakapërcyeshëm
ndërsa jam përgjumur përmbi tavolinë
im vëlla dhe fëmijëria ime pemën e kanë vjelë
kanë korrur kallinj
ime ëmë ka zier ftonj
shelgjet kanë vajtuar
si poeti sentimental në vjeshtë
- po asgjë s'është zverdhur.

Duart e tua pushim diçka si ujë zgjojnë
ndërsa kam ecur shtegut rrëzë mali krejt vetëm
në njërin krah shkurre zogjsh
në tjetrin gështenjat
dhe gjarpërinj.
Im vëlla të ka dashur të ka marrë dhe tash nuk je
as ti as ai s'jeni dridhmë plot fletë
nga fluturimi yt tash vetëm ngjyrë
dhe pluhur ka mbet'.

Tash po vij
fëmijë që buzëqesh mbi krahun e nënës kur pret
para shitores qumështin - tash po vij i pikëlluar
në shportën time pemë e fletë
dhe shije gjumi.
Kur të zgjohem do të iki
tash po vij në prehrin tënd, mëmë
tokë e zezë e lapidar, bajame e verdhë.
Dashuri e paluar si arni në arkë
oh s'mund ta them
as ta rrëmbej.
Tash po vij
por di se në ngjyrën e pelhurës vetëm pluhur
mbi buzëgazin tënd të shtrenjtë.

mes muresh të trasha fshesa dhe minj.

Libri i shenjtë

shpuzë e errët matanë qelqeve që avullojnë
mesnatës së ngjyer me tëmbëlin e detit
në oborr po fshihej një hije dhe qerrja e drunjtë
kuajt sonte askund s'do të marrin udhë
në mur ndrit dhe pipërrin kandili
e në letër mes dy vijash të zeza si përherë
druri i vetmuar më tutje ca hithër
ia djegin këmbët fëmijës që ëndërron
drita e praruar gjerdan me guaca
hën' e verdhë atje lart në tavan - dhe teja
tok me djepin e vjetër që s'përkundet - e ha
nuk shihet atje rrëzë gardhi një vogëlush
që shiu i tetorit e qull ngadalë
në vatër u dogjën urët - s'ka mbetur më prush
frika nga trupi im në shtrat po më fton

mbi tryezë ora e vogël rrah e s'pushon

Lufta dhe arti

Tutje gjithnjë akull
Këndej gjithnjë zjarr
Unë jam syri i Aladinit
E shoh veten si digjem
në betejën e tmerrshme
të fjalës
e të mendimit

Me shenjtëri të mallkuar
me përfytyrimin e qartë
e krijoj
Në mua shushurijnë dete
të qena
në ëndërr

S'po flas kotnasikot
Mund t'i merrni fjalët e mia
e të niseni nëpër botë
Unë s'kam guxim
Kuptoj se pa dritën e tyre
Nuk do ta di rrugën nëpër dritë
Janë krijuar prej frenimesh
prej kthesash theqafjesh
dhiaresh të shenjta
zigzage

Unë nuk i shoh yjet
pështjellë në terr
Gjithësia e ftohtë
nuk e ka gji diellin
Sikur të mos e ftohte
ana e errët e planetit

Fletë testamenti

në zgjimin tim të heshtur të më ngurosin
në flijimin tim të begatshëm të verës
në nisjen time në fillimin tim të ri
në gjumë shekujsh me ndërrime të më zgjojnë
le të më puthë rrezja e qartë ngazëllyese
e druvarit të fjetur në rudinë
myshku le të jetë gjithmonë i blertë mbi gurë
emër të mos ketë e shkronja le të flasë
në gjuhën e vjetër të kafshës së zezë
guaca e kërminj le të vijnë për dasmë
mbi rrasën time
le të shtrihen edhe ata si dy yje
ftohtë le të bëjë verës e verës verë
e me një pikë ujë verdhësisë së barit tim
le t'i mëshirohen
vërmeni atje tek do të tregojë guri për udhën
deri te shtëpia ime bërë me dru e kashtë

le të thyhet çdo pasqyrë që ka ballsamosur
ballin tim e mërrolën e çastit plot mllef
se ja tek po zgjohet er' e re e dashurisë së tokës
se jam i parrezikshëm kaq i pafuqishëm
mumje përfytyrim që krahasohet me rrahun
tek do të më vini përsëri ju pas
le të më lënë të fle qetë si pranë stufe
dimrit të madh të dashurisë sime
nuk do të përpëlitem s'do të rrotullohem
s'do të shplohem natën nuk do të kollitem
me fjalët e mia le të më mallkojnë
në rrasën time atë rrasë të zezë të ftohtë
në duart që i kam prekur le të më lëshojnë
rrjedhës të qetë të fatit që pret
shigjet' e mërisë le të bjerë mbi dhe
në shkretëtirën e moskuptimit le të fiket
kurrë të mos vijnë kur unë nuk i pres
ata që tërë jetën i prita, të dashurit

ç'po flas kështu pash zotin?
__________________

Një libër zbardh skenarin e vrasjes së Jusuf Gërvallës

Ibrahim Kelmendi sjell në një libër kujtimet e kohës së shkrimtarit të njohur të viteve ‘80. "Atentatori" ngjall debate mbi vrasjen e një prej intelektualëve më të njohur kosovarë

Poeti i ndjeshëm dhe prozatori që përçonte mesazhe jo të vogla për vendin e tij nën trysninë e Serbisë, vazhdon të jetë një nga figurat më të dashura në Kosovë, edhe pse kanë kaluar mbi 25 vjet nga vdekja. Që më 17 janar të vitit 1982, kur në Untergrupenbah të Gjermanisë ai u vra barbarisht, shtypi vazhdon të hulumtojë mbi këtë vrasje të mbetur enigmë dhe mbi arsyet që çuan në eliminimin e shkrimtarit. Pavarësisht se proza dhe gjithçka që ai la pas në fushën e letrave vijojnë të jenë pjesë të prozës moderne kosovare, ekzekutimi i tij gjithnjë e më tepër lidhet me konceptet e tij për një Kosovë të pavarur, kundra gjithë komploteve që shoqërojnë një vend ku "gjithnjë je pranë zjarrit". Ajo çfarë ëndërronte Gërvalla vazhdon të jetë ende një ëndërr për gjithë njerëzit e gjakut të tij, të cilët po vazhdojnë të aspirojnë duke besuar në pavarësi të vendit të vet. Por shtypi vazhdon të aludojë, dhe të gjejë rrugë që të çojnë tek emrat që kërkuan ekzekutimin e tij makabër atë mbrëmje të ftohtë janari. Në gazetën "Express" të Prishtinës, është botuar dy ditë më parë një intervistë me një mik të Gërvallës, i cili këto kohë sapo ka nxjerrë në treg librin "Atentatet", një libër që kërkon të përcjellë haptazi të vërtetën e kohës kur jetoi Gërvalla, por dhe të aludojë mbi emra konkretë, të cilët janë përfshirë në vrasjen e tij. Ibrahim Kelmendi, është një shqiptar i diasporës i njohur si idealisti i parë i së majtës shqiptare jashtë Kosovës dhe Shqipërisë. Një njeriu që nuk ka pranuar asnjëherë të jetë thjesht një shqiptar i zakonshëm jashtë kufijve, ai gjithnjë është njohur për të nxitur debate. Si mik i afërt i Jusuf Gërvallës, ai ka marrë guximin ta përshkruajë tërë realitetin e asaj kohe duke mos kursyer persona dhe personazhe. Libri i tij i titulluar "Atentatet", përfaqëson një rrezik në vete për të vërtetën e asaj kohe. Në libër, ai hedh dyshime mbi dy personazhe të jetës kosovare si Enver Hadri dhe Vehbi Ibrahimi duke hedhur dyshime mbi veprimtarinë e tyre. Kelmendi shprehet në intervistën për "Express" se e ka publikuar këtë libër pas 25 vitesh duke iu përmbajtur edhe amanetit të Gërvallës. "Jusuf Gërvalla ka thënë se nëse dorasi është shqiptar mos u zbuloftë kurrë dhe tash ne secili kemi një konstrukt social tonin ku i respektojmë, e dyta është se po t‘ju thuash në kohë këto të vërteta që kanë ndodh ato përplasje, atëherë do na shkonte koha duke u marrë me qërim hesapesh", thotë ai. Klemendi analizon dhe kohën kur Gërvalla punonte si korrespodent i "Rilindjes" nga Dyserdolfi, duke hulumtuar në informacionet, të cilat mund të kenë pasur pasoja në jetën e gazetarit. Në romanin e Kelmendit shfaqen emra si Vasili, një njeriu që, sipas tij, ka pasur dikur një urdhër për të bërë një atentat ndaj Jusuf Gërvallës dhe nuk e ka realizuar. Sipas tij, ky libër vinte si shenjë respekti ndaj kujtimeve për Gërvallën, që tashmë kur ndihet më i aftë për t‘i shkruar ato, i ka hedhur në letër". Unë respekt kam pasur për Jusufin se jam gjetur në një situatë shumë të vështirë, atëherë kam qenë shumë i ri kam pas një kompleks që s‘di t‘i artikuloj ato që kam pasur për t‘i thënë tamam dhe pastaj kam pas një kulturë që kur të vjen dikush më i aftë se unë duhet të kaloj në plan të dytë dhe t‘i liroj vendin atij që është më i përgatitur", thotë Kelmendi. Ai përshkruan në libër mënyrën se si shkrimtari survejohej në çdo gjë që shkruante dhe dilemat e tij teksa shkruante për Kosovën. "Kishte edhe dilema të njerëzve që ishin afër tij se ai informon edhe shtetin shqiptar, por informon edhe në shtetin jugosllav ai, në fakt, edhe grupim nuk ka pas rreth vetës, ka pasur një tregtar të arratisur për hajni prej
këtu". Pritet që libri të ngjallë debate, mbi morinë e ngjarjeve dhe personazheve që kërkojnë të zbardhin një të vërtetë, vrasjen e shkrimtarit të njohur të viteve ‘80.