Migjeni

Migjeni



Hyrje


Migjeni (pseudonimi i Millosh Gjergj Nikolles) është nga shkrimtaret me te shquar te letersise shqiptare. Me një realizem te thelle, te panjohur deri atëherë ne letersine tonë, ai pasqyroi jetën e përditshme te shoqerise shqiptare, sidomos te shtresave te varfëra te qytetit e fshatit, duke demaskuar sistemin e prapambetur shoqeror si dhe fashizmin qe po kërcënonte Evropen. Perfaqesuesi me i shquar i realizmit kritik, Migjeni futi ne letersine tonë me një shkalle shumë te lartë ideoartistike protesten e hapur, enderren për një botë te re dhe optimizmin e thelle.

Migjeni lindi me 23 tetor 1911 ne Shkodër, ne familjen e një tregtari te vogël, ku shumë shpejt veshtiresive ekonomike iu shtuan edhe fatkeqesite familjare. Kur ishte pesë vjeç, i vdiq nëna, kurse ne moshen trembedhjetevjec humbi te atin, e me pas vellane e gjyshen me te cilën ai ishte lidhur fort pas vdekjes se nenes. Këto fatkeqësi e bene Migjenin, qe vetiu ishte një natyre e mbyllur, te terhiqej nga jeta e moshatareve te tij. Pasi mbaroi shkollën fillore ne Shkodër, ai shkoi për te vazhduar mesimet ne Tivar dhe me pas perfundoi seminarin teologjik te Manastirit.

Për një të ri me interesa te gjëra si Migjeni, jeta e seminarit ishte mbytese. Nga leximet Migjeni ra ne kontakt me ide revolucionare te kohës qe zienin ne gjithë Evropen.
Ne vitin 1932 Migjeni pasi mbaroi seminarin dhe nuk mundi te siguroje një burse për te vazhduar studimet e larta, mbeti pa pune deri sa me 1933 u emerua mësues ne Vrake, një fshat afër Shkodrës. Rruga Vrake-Shkodër, qe ai bënte përditë me biciklete, ia keqesoi gjendjen shendetsore. Gjatë kohës qe qendroi ne seminar, Migjeni semurej shpesh dhe ishte nën kontroll te vazhdueshem te mjekut, ngaqë mushkerite e tij ishin te dobeta dhe rezikoheshin te prekeshin nga turbekulozi, sëmundja tipike e kohës, nga e cila i vdiq edhe nëna.
Ndërkohë, ai kishte filluar te botonte shkrimet e tij ne revisten "Illyria". Ne to ndihen përshtypjet e para, reagimi shpirtëror i Migjenit ndaj realitetit te zymte, ndaj mjerimit, ku ishte zhytur edhe fshati, edhe qyteti shqiptar.

: Migjeni
« Reply #1 on: 06 September, 2004, 17:24 »



Poezia e Migjenit





Poezia e Migjenit, një poezi novatore, u be shprehese e fuqishme e pakenaqesise ndaj realitetit, e urrejtjes ndaj dhunes dhe shfrytezimit, ndaj mashtrimit politik, shoqeror dhe hipokrizise. Duke shperthyer drejtperdrejt nga jeta e gjallë ajo pasqyroi botën shqiptare ne vitet '30 me protestat, dhembjet, enderrat dhe shpresat për të ardhmën.
Vellimin e tij "Vargjet e lira" (1936) Migjeni e hapte me vjershen "Parathenia e parathenieve" ku shperthente gezimi i tij se shekulli ka nisur te clirohet prej skllaverise shpirtërore. Lajtmotivi i kësaj vjershe e cila është një sinteze e mendimit revolucionar te Migjenit, është vargu: "Perdite prendojne Zotat", Njeriu po hipen ne majen e fronit, po bëhet zot i jetës, i tokes se tij, i vetvetes dhe nuk do t'u perulet me "idhujve".
Pas kësaj vjershat e veta Migjeni i ka ndare ne gjashtë cikle: "Kanget e ringjalljes", "Kanget e mjerimit", "Kanget e perendimit", "Kanget me vete", "Kanget e rinise" dhe "Kanget e fundit".
Ne ciklin e pare bëjnë pjesë pesë nga vjershat me te mira te Migjenit. Filli qe i bashkon këto vepra, është gezimi për lindjen e "Njeriut te Ri", prej atyre te varferve te rritur ne mjerim, te cilët janë ngritur ne luftëra të reja, qe të mos humbin me ne lojen e pergjakte te historisë, të mos jenë me skllever te titajve te terbuar, por zot te vetes e te një botë te re, ku njeriu te jetë i lirë dhe askush të mos e shkele personalitetin e tij. Këto luftëra nuk janë grabitqare e as për te siguruar privilegje të reja, si ato te hershmet, por janë luftëra të reja, siç i quan poeti kryengritës. Ne këtë cikel kemi edhe protesten ndaj gjendjes se rëndë te shoqerise shqiptare, ndaj gjithë forcave konservatore, qe e mbajnë në vend atë, dhe shperthimin e entuziazmit për lindjen e "Njeriut", i cili do ta drejtoje kombin drejt një agimi të ri. Ne këtë cikel jeton edhe ideja se vetëm ne liri mund te shperthejne energjite dhe aftësitë njerëzore. Ne gjithë ndryshimet, permbysjen e botës se vjetër dhe krijimin e botës se re, poeti njeh si protagoniste rinine. Ajo është me e pastra, me e bukura pjesë e shoqerise, ku ai var shpresat, besimin për fitoret e ardhme, për triumfin e idealit për një jetë te re:

Rini, thueja kanges ma te bukur qe di!
Thueja kanges sate, qe te vlon ne gji.
Nxirre gezimin tand, te shpertheje me vrull.
Mos e freno këngën! Le të marri udhe.
(Kanga e rinise)

poeti është i bindur se asgjë s'mund ta pengoje me lulezimin e lirisë, ku do të shpertheje hovshem gjithë ato këngë, qe ende i flene ne shpirt. Kjo është intuita e poetit, i cili ka aftësinë ta ndjeje i pari rrezen e ngrohte te Diellit te jetës se re:

Por a do të vijë dita kanget me u zgjue
Apo ndoshta shekujt me ne prapë po tallen
Jo, Jo! Se liria filloi me lulzue
Dhe e ndjej nga Dielli (alegorik) valen.

Për identifikimin e figures Diell ka pasur disa përpjekje për ta zberthyer e konkretizuar. Por ato vetëm se e kanë vulgarizuar perceptimin poetik te poetit. Mjafton te mbetemi ne simboliken e tij dhe ajo thte gjithçka. Ai ia ndien rezatimin botës se re, shoqerise se re, e cila do të jetë e ngrohte dhe e ndritshme si dielli dhe si ai do të mund te gjalleroje, te zgjoje te rilinde gjithçka qe qendon ende e ndrojtur, e pergjumur ne errësirë. Thirrja qe Migjeni i drejtonte Rinise, ne këtë vjershe ishte kuptimplote, optimiste dhe tepër e ngrohte, intime dhe romantike:

Thueja, kanges, Rini! Thueja kanges gezimplote!
Qeshu Rini! Qeshu! Bota është'e jote!

Cikli i dytë i "Vargjeve te lira" nis me "Poemen e mjerimit", kryeveper poetike e Migjenit dhe një prej krijimeve me te bukur te poezise shqiptare. Poema ka një konceptim e trajtim origjinal. Ne fillim poeti sjell figuren e mjerimit te konkretizuar nëpër dhjetera motive jetësore. Dhe se bashku me fytyren tragjike te mjerimit ne jetën shqiptare, vjen edhe dhembja, dhembja e poetit dhe dhembja qe mbyt çdo shoqeri te ngritur mbi dhunen. Kjo dhembje e thelle perfundon ne protesten ndaj rendit shoqeror qe e krijon mjerimin, dhe ne ironi dhe sarkazem ndaj fesë, e cila s'arrit ta ndryshoje këtë pamje tragjike, megjithë lutjet e meshirat mijevjecare. Pas kësaj poeti konkludon:

Mjerimi s'do meshire, por don vetëm te drejtë!

I gjithë cikli pavarësisht nga dhembja e thelle dhe pamja tragjike qe krijohet ka tonë optimiste, sepse nuk kemi te bëjmë me një dhembje mbytese, por me dhembje krenare, te cilat sipas poetit, koha do të dije t'i qetesoje.
Ne këtë cikel poeti na jep për here të parë me shumë art figuren e punetorit qe shfrytezohet kafsherisht ose endet i papune, duke thelluar kështu pamjen tragjike te mjerimit.
Gjithashtu ne këtë cikel ai trajton edhe temën antifetare ku demaskon institucionet fetare, si bashkefajtore te asaj shoqerie qe pjell mjerimin. Ne ciklin e tretë "Kanget e prendimit", Migjeni, sjell pamjen e Evropes kapitaliste para Luftes se Dyte Botërore, ku plaget e tmerrshme shoqërore dhe krizen ekonomike përpiqen t'i mbulojne me pseudoart, me vepra e filma sentimentale qe e vishnin me ngjyra artificiale lumturie dramen shoqërore e politike. Po përtej kësaj cipe te neveritshme poeti sheh botën e rëndë te shtellungave te tymit e te avujve, te djerses e gjakut. Ne te dy vjershat e këtij cikli poeti sjell imazhin e një botë sonambul qe po rreshqet drejt gremines se shkaterrimit, drejt luftës. Kjo botë e zhytur ne mjergull ende s'po e kupton se po i pregatisin një tragjedi te re. Për t'u orientuar ne këtë botë te dehur, poeti kthehet nga bota punetore e uzinave me thirrjen poetike:

Le të degjojme këngën qe mshtillet ne shllung
Avull, ne pika djerse,

Si vazhdim i këtij mendimi poetik, autori duke dashur qe vellimi i tij te këtë një kompozicion kuptimplote, vendos vjershen "Kange me vete" ku ai sjell me konkret imazhin e luftës se ardhme me shkaktarin e vërtetë te saj, fashizmin, qe po hyn si hajn edhe ne Ballkan.
Menjehere pas kësaj vjen cikli "Kanget e Rinise", qe se bashku me ciklin "Kanget e fundit" janë me intime, me shprehes te shpirtit te poetit, te vuajtjeve, deshirave, pasioneve te tij.
Të "Kanget e rinise" bën pjesë vjersha "Ekstaze pranverore", qe se bashku me këngët e ringjalljes dhe "Sonet Pranveror", janë krijimet me pasionante, me optimiste e më me ndjenjë te poezise migjeniane. Aty ndihet thelle himni i triunfit te një botë te re, qe do të jetë gjalleruese si një pranvere. A do të arrije poeti t'a shijoje këtë pranvere? Parandjenja e një vdekjeje qe po i afrohet, i jep dhembje poetit qe, ndoshta, s'ka për ta pare këtë botë te re. Por gezimi i triumfit te saj është kaq i madh sa dhembja vjen ne përmasa reale e jo ne trajten e pesimizmit.
Të këto dy cikle jeton edhe dashuria e poetit, e cila sjell imazhin e bukur te një dashurie rinore, ku është shkrire pasioni për vajzen, dëshira për te shijuar gjithçka te bukur, si dhe dashuria për krijimin e jetën ne përgjithësi.
Ne tetë vjershat e fundit, qe i janë shtuar vellimit me vonë ndihet edhe trishtimi, dhembja dhe pesimizmi i poetit, qe e sheh se si po i fiket pak nga pak jeta. Por ato nuk e rendojne gjendjen shpirtërore te lexuesit, sepse janë te natyrshme dhe njerëzore.
Ne disa vjersha "Rezignata", "Trajtat e mbinjeriut" etj. Migjeni trajton motive filozofike rreth kuptimit te ekzistencës se njeriut, te jetës, te veteflijimit për të ardhmën e shoqerise, te botës etj. Trajtimi i këtyre ideve është pak i mjegulluar, sidomos kur poeti sjell edhe mbinjeriun, qe mendohet se është nocion qe ka evoluar, ne krahasim me kuptimin qe i pati dhënë krijuesi i tij Nicja. Mbinjeriu i Migjenit, nuk është perbuzesi i vegjelise. Ai është një figure, qe merr përsipër te udheheqe masat drejt një botë te re, ku te këtë kuptimin e vërtetë edhe sakrifikimi edhe ekzistenca, edhe dashuria, pra, te marrë një kuptim të ri jeta. Mendimi ne këto vjersha vjen i turbullt dhe le shteg për t'u interpretuar ne mënyra të ndryshme, por ato kanë diçka te perbashket, optimizmin, dashurinë për njeriun, dashurinë për te rënë, për te bukuren.







Proza e Migjenit



Problematika, qe trajtoi Migjeni ne tregimet e ne skicat, ishte ajo qe trajtohej ne publicistiken dhe ne prozen perparimtare te kohës. Ndryshimi qëndron ne zberthimet e thella dhe pergjithesimet e mëdha te Migjenit, ne krijimet me një nivel shumë te lartë artistik. Me Migjenin tregimi i realizmit kritik shqiptar njohu kulmin e tij. Tregimet "A don qymyr zotni?", "Studenti ne shtepi", "Të celen arkapijat", "Historia e njenes nga ato", "Qershijat", "Buken tonë te përditshme falna sot", ne te cilat pasqyrohet jeta e fshatit dhe qytetit shqiptar ne problemet me thelbesore dhe dramatike te saj, qendrojne përkrah poezise se tij me te mirë. Migjeni është krijuesi i vetëm i letersise sone te se kaluares qe u shfaq me te njëjtën force artistike si ne poezi ashtu edhe ne prozen e shkurter. Me tregimin e tij ne letersine shqiptare motivohet për here të parë plotësisht ne art problemi i shkaterrimit te personalitetit te njeriut ne kushtet e një shoqerie despotike. Ne tregimet e skicat, ashtu si edhe ne poezite e tij rrihet vazhdimisht ideja se jeta shpirtërore kushtëzohet nga jeta materiale, se vlerat shpirtërore e morale shkaterrohen ne kushtet e mjerimit e vuajtjeve te shumta te jetës se shtresave te varfëra. Me dhembje e revolte ai tregon se si dinjiteti legjendar i malesorit, nderi i malesores, dhe i qytetares se varfer kanë marrë fund ne luftën për ekzistence ne veshtiresine për t'i siguruar femijes një cope buke a për ta shpetuar nga vdekja.
Ne krijimtarine e tij Migjeni shprehu bindjen se përderisa të mos permbyseshin idhujt e jetës se vjetër, gjithçka, ne jetën e qytetit dhe te fshatit do të mbetej ne gjendjen ekzistuese, ne mjerim dhe varferi. Ne prozen e tij mjerimi, uria, konservatorizmi, patriarkalizmi, degjenerimi, kanë një burim: shtypjen dhe shfrytezimin, qe mbrohen me ligj nga rendi ne fuqi. Ky qëndrim ndaj realitetit, i cili ishte një kundervenie edhe ndaj krijimeve te autoreve konservatore, jepet nëpërmjet një konflikti te fuqishem, dramatik. Ne këtë proze kemi një ekuilibrim ndermjet shperthimit lirik te emocioneve dhe veprimit dramatik e përdorimit mjeshteror te fjalës. Ai shkroi me dashuri e pikellim për ata njerëz, qe e shkonin jetën ne kthetrat e mjerimit, kurse për shkaktaret e vërtetë te kësaj gjendjeje ai derdhi urrejtjen dhe perbuzjen. Migjeni e trajtoi vesin ne prozen e tij si dukuri te një jetë qe brehej nga kontradiktat e thella dhe jo mbi bazen e instiktit, ndaj ai arriti te sjelle ne letersine tonë përgjithësime te rëndësishme ideoartistike.
Personazhi i prozes se Migjenit është punetori i papune, malesori qe i ka harruar hynite e tij dhe i pergjerohet kokrres se misrit, nëna qe mallekon pjellen e vet e qe detyrohet te shese vetvehten, e reja dhe i riu te cileve jeta patriarkale, me ligje e norma mesjetare, u than ndjenjat, shpresat dhe endrrat rinore. Ne tregimin e tij Migjeni trajtoi problemet me te rëndësishme te kohës dhe u be shprehes i kontradiktave te saj.
Personazhet e tij janë tipizme te plota te një shtrese te caktuar te shoqerise se kohës. Ai nuk i përshkruan ato, por i krijon me anë te zberthimeve te thella psikologjike, nëpërmjet detajeve. Personazheve te tilla si malesorja ("A don qymyr zotni"), Nushi dhe Agla ("Studenti ne shtepi"), ose Bakalli ("Të celen arkapijet") e Kola ("Buken tonë te përditshme falna sot"), janë dhënë me force te rrallë artistike.
Pjesen me te madhe te krijimtarise ne proze te Migjenit e zënë skica dhe fejtoni. Ne këto krijime te rëndësishme realiteti është pasqyruar me shumë larmi dhe mjeshteri artistike. Ne prozen satirike te tij Migjeni here kalon ne trajtim konkret te problemit te mjerimit, papunesise, te mohimit te meshires kristiane e artit për art. ( Një refren i qytetit tim, Molle e ndalueme, Ne kishe, Luli i vocerr, Zoti te dhashte, Programi i një reviste, Legjenda e misrit, Bukuria qe vret, etj.), here ne trajtim te pergjithshem ne formën e një eseje filozofike te problemeve te dinjitetit te njeriut, te se ardhmes se vendit, te ushtrimit te dhunes për te mposhtur personalitetin e njeriut te thjeshtë etj, (Sokrat i vuejtun apo derr i kenaqun, Ne me Krishtin, Perralle abisine, Gjysem ose italian, Mesim gjeografie etj.
Ne vepren e tij jeta paraqitet lakuriq, me gjithë shemtimin e saj dhe ai gjithnjë deperton me art ne kuptimin e kësaj te vërtetë. Ne skicat migjeniane ka një galeri te tërë portretesh. Shumë autore te brezit te tij e trajtuan me mjeshteri skicen dhe prozen satirike, por tek asnjë ajo nuk është aq unike dhe origjinale, e thelle e artistike sa te Migjeni. Ne prozen e tij Migjeni e mohon realitetin e kohës, gjithçka te keqe, pa mohuar mundësinë e permiresimit te saj. Ai mohon shfrytezimin, luftën imperialiste, konceptin patriarkal, vesin, shfrytezimin e njeriut, po jo njeriun, mohon deri në fund anet e shemtuara te jetës, por jo jetën. Mohimi i tij nuk ushqen pesimizmin, cinizmin, depresionin, prandaj krijimtaria e tij mbetet gjithmonë e re. Tregimi i tij karakterizohet nga sinteza e mendimit, shqetësimi qytetar dhe psikologjia e thelle e personazheve. Kurse te skicat ku ka pasuri motivesh, Migjeni e shtjellon idenë me anë te te një monologu dramatik te fuqishem, i cili nis gjithnjë me ironi dhe perfundon me sarkazem dhe revolte. Ky monolog u perdor edhe nga autore te tjerë te viteve '30, sidomos Nonda Bulka, po të Migjeni ai është me i natyrshem e me i thelle.
Ne krijimtarine e Migjenit kufijte midis skices e tregimit shpesh humbasin. Forma origjinale e mendimit te tij, ironia e sarkazma therese e sidomos monologu dramatik, bëhen te skicat shprehese te konflikteve te rëndësishme shoqërore e politike te kohës. Prandaj mjaft nga skicat, ku ka edhe portrete te realizuara, është vështirë t'i dallosh nga tregimi.
Duke krahasuar tregimet e Kutelit, Koliqit, me ato te Migjenit, shohim se i pari ka njëfarë adhurimi mistik për te kaluaren, shpreh pakenaqesine për realitetin ekzistues dhe beson se e ardhmja do të sjelle diçka te mirë, i dyti nuk i kundervihet realitetit, por përpiqet ta riparoje atë dhe te harmonizohet aty, kurse Migjeni e mohon te kaluaren dhe te tashmen ne emër te se ardhmes, te cilën kërkon t'ia rrembeje me force kohës.
Tregimi i Migjenit është satira e mprehte e një poeti, qe shpërthen me një proteste nga me te fuqishmet e letersise sone te tradites. Ndaj, ndërsa Kuteli është një prozator i shquar, i talentuar i thelle, e Koliqi një prozator i kulturuar, Migjeni është novator. Ai veshtroi thelle ne shoqërinë e kohës dhe pasqyroi atë, duke e gjykuar dhe denuar rrepte, ne emër te një te ardhmeje me te bukur, pavarësisht se ajo na shfaqet e turbullt e simbolike. Migjeni ne proze na shfaqet si shkrimtar i formuar i realizmit kritik. Me krijimet e Migjenit, për here të parë ne proze shohim thelbin tragjik te botës shqiptare dhe tregimi shqiptar arriti nivelin ideoartistik dhe shumllojshmerine problematike te poezise sone. Tregimi i tij, bashke me atë te Kutelit, shenojne një periudhe pjekurie te letersise sone, sepse individi filloi te veshtrohej gjithnjë e me gjerë ne një raport te percaktuar me jetën politiko-shoqërore.